El vałor de ła testimoniansa
A’l dì de ancò łe viłe venete łe ze testimonianse architetòneghe de gran vałor evocadivo e par de pì łe raprezenta de i senji de inportante vałor paezajìstego inte’l teritorio. Senji che co’l tenpo i vien senpre pì de difìsiłe łetura ma che i ne dà uncora deso ła raprezentasion presiza de cueło che’l jera el modeło de’l paezajo veneto produtivo cusì come che’l ze stà pianifegà inte ła só època.
Łe viłe venete, par come che łe jera stà struturàe e integràe inte’l teritorio, no łe pol èsar considaràe solche par cuanto che revarda ła monumentałidà de ła fàbrega paronałe, de i zardini o dei i parchi darente, ma łe ga da èsar studiàe in senso pì anpio cofà modeło de un sistema insentadivo, produtivo, sosiałe, econòmego, e paezajìstego che’l ga raprezentà na costante inte ła Storia Veneta. Parché se łe testimonianse architetòneghe pì evidenti de’l dì de ancó łe ne porta a considarar solche el parìodo stòrego coinsidente co l’època de’l Stato da Tera de ła Repùblega Veneta, A ze da tènjar conto che testimonianse uncora pì antighe łe ne parla de un teritorio veneto da senpre popołà de architeture che łe conbinéa rasionalmente ła rezidensiałidà co łe funsion de produsion e marcà.
Ła storia pì antiga
Inte ła Regio X Venetia et Histria, a dir una de łe 11 regiones che a partir da l’inperador roman Augusto (I sèc. d.C.) łe raprezentéa ła sconpartision de l’Ager Romanus (su par zo coinsidente co’l teritorio de ła penìzoła itałiana), A se catéa łe mèdeme tipołozìe architetòneghe abitadive e produtive che łe ghe jera in tuto l’Inpero. Tra łe tipołozìe pì intaresante A ghe jera cueła de ła villa suburbana e cueła de ła villa simplex rustica parché łe raprezenta el modeło funsionałe (ma nò architetònego) pì antigo che se pol ciapar a refarimento par łe viłe venete de l’època moderna. A’l dì de ancó A ze posìbiłe catar i resti de alcune villae rusticae, emerse da i scavi, prinsipalmente inte’l teritorio de ła provinsa de Varona.
I pì resenti studi e scavi archeołòzeghi, che i ze drio nar vanti inte ła Gronda Łagunare, ma anca rento ła istesa Łaguna, pian pian i ne restituise ła fotografìa antiga de un teritorio dezà antropizà pì de domiłe ani indrìo, e sconpartìo aministradivamente tra łe sità de Altinum (Altin) e Patavium (Padoa). Propio pena fora de cuel che’l jera el nucleo urban de Altinum, da łongo de’l Siłon Ceo verso Trepałade, A ze stà catà i resti da na villa suburbana che ła gavéa in zonta na parte produtiva destinà a ła produsion de seràmeghe. Asè intaresante el jera el desviłupo de un pòrtego, łongo scuazi 200 metri, darente ła riva de’l canal e gavente funsion de zona de cargo e descargo par l’atividà de łe fornaze: de fati A ghe ze i resti de na pałifegasion in łenjo che ła costituìa ła sponda de aprodo par łe barche. Donca A semo davanti a na tipołozìa architetònega che, pì in łà de calche sècoło, ła evolvarà deventando ła tìpega caza-fóntego venesiana.
Arcuanto inportanti i ze anca i resenti scavi archeołòzeghi che i ze drio ndar vanti a Łio Picenin rento ła Łaguna, soto ła diresion de l’Univarsità Ca’ Foscari de Venesia. Cusì come jera par łe viłe de l’ànbito urban de Altin anca cuà ‘sta sorta de insentamento el mostra ła dopia funsion de rezidenza de cuałità alta par el paron – ła pars dominica, co afreschi de prezo inte łe parete interne – conbinà a ła pars rustica destinà a l’atividà produtiva che inte ‘sto cazo la jera dedegà a ła produsion de’l sal e a ła pesca. ‘Sto schema tipołòzego, architetònego e insentadivo el sarà reproponesto 15 sècołi pì tardi, cuando scumisiarà l’època de łe Viłe Venete inte’l contesto stòrego de ła Serenìsima.
Dapò de’l parìodo de’l Tardo Inpero e de i sècołi de crize ła demogràfega e econòmega de l’Alto Medio Evo, A gavemo co ła renàsita de l’Ano Miłe el dezviłupo de łe corte fortifegàe, a dir łe varie granze e gastaldìe sparpanjàe inte’l contado veneto, che łe va a costituìr ła controparte łàica a l’atività insentadiva agrìcoła portà vanti par sècołi da łe abasìe de i órdeni rełijozi. Na parte de ‘ste corte agrìcołe medievałe ła sarà destinà a evòlvar inte łe fondasion, o el nucleo architetònego de dezviłupo, de łe future viłe de lèpoca de ła Serenìsima che łe venjarà a partir da’l XV sècoło.
Andrèa Davanso Architeto (Andrea Davanzo Architetto)
