PARAŁASE – Galileo Galilei, toscan, el ze stà el primo a doparar el tełescopio par finałità de studio astronòmego. El ze stà łu che’l el ga vołesto ciamarlo co un tèrmene pì popołar: “canociałe”. Defati, par Galilei ła siensa ła gavéa da poderse capir da tuti, parché l’espariensa enpìrega ła jera na roba che tuti
DA’L CADORE A ŁA ŁAGUNA – Le foreste de’l Cansejo, de la Valvizdende, de l’Auronthan, de l’Anpethan, de la Val de Tholdo e de l’Alto Agordin le era la gran richetha de la zona de’l belumat. Łe lenje oltra che èsar sfrutà in loco par caze, dighe e pont, le era dimandà anca inte le
ARSENAŁOTI – Inte ła Serenìsima Repùblega Veneta i arsenałoti i jera na corporasion de miłitari-oparài inpiegài inte l’Arsenałe de Venesia, costituìo inte’l XII sècoło co l’acorpamento e ła statałizasion de łe atività de cantierìstega navałe. I minbri de ‘sto corpo sosiałe i gaveva ła custodia de l’Arsenałe e i abitava pardepì inte łe só visinanse.
ARSENAL DE’L STATO VENETO – Antigo conpleso de cantieri navałi e ofisine che’l costituise na parte tanto esteza de ła sità insułar de Venesia, verso matina. El ze stà el cor de l’industria navałe venesiana a tacar da’l XII sècoło e’l ze łigà a’l parìodo pì flòrido de ła vita de ła Repùblega Veneta. Grasie
ARSENAL – El tèrmene arsenałe el vien da l’àrabo daras-sina’ah, a dir “caza d’industria”, “caza de’l mestier”. El tèrmene, noto a i venesiani traverso de i só frecuenti contati comersiałi co l’Oriente, el sarìa pasà a’l venesian darzanà, dopo sporcà co’l tenpo inte ła forma arzanà, donca, traverso de arzanàl e arsenàl. Ła forma darzanà,
EL RÓVARE – el zera na pianta tanto cara a ła Repùblega Veneta tanto da sotopónar a reserva tuti i róvare, ma anca cheł’altre cuerce, par ła cantierìstega pùblega, par ezenpio el bosco de’l Montel ‘ntel Trevizan, el ze sta bandìo e dełineà i tèrmeni par èsar de escluzivo utiłizo de l’Arsenal ndove che i
PAPA JUŁIO II DE ŁA RÒVARE – (Albisola, 5 desenbre 1443 – Roma, 21 febraro 1513). Poco el sentra co el Róvare cueło che’l zestà denomenà “el Papa Terìbiłe” parò el ze un parsonajo che’l ga fato parte de ła Storia Veneta inte uno de i pèzo modi: nte’l 1508 el se ga acordà co
OTOSENTO ANI DE ŁÀGOŁE, PRIMA E DOPO ŁA ROMANITÀ – El Santuario de Łàgołe el ze stà frecuentà co fervor seguramente da’l cuarto sècoło a.C. fin a’l cuarto sècoło d.C., ma anca in èpoghe sucesive ndove che łe done łe ndava so łe acue par riti propisiadori de gravidansa. Tuti i ojeti catài łà i
DEA VENETA – A ła jera ła Dea de ła natura, de i flusi, de ła fecondità e de ła sałude de òmeni e animałi, venarà da i antighi Veneti. A ła venjéa senpre raprezentà cofà fegura feminina, vestìa co’l tìpego costume veneto ricamente decorà: còtoła beła anpia, sinturon vistozo in vita, stivałi e caveji
SANTUARI VENETI – I santuari veneti i jera łoghi de culto sénplisi, indove ch’A se venarava i łe Divinità, e scuazi senpre i jera in canpo verto, rento boschi sacri, fora da i spasi abitài visin a rivi, łagheti, o sorzente de fiumi. Ła cołocasion de łe aree sacre visin a rivi o a sorzente
