A se jera inte i primi ani ’90 che i seréa sù el sècoło XX e in caza mea, de doménega daspò diznar, A se jera uzi de vardar “A marenda co i Belumat”. A chełi tenpi mi A jero un bocia drio deventar tozat e, par dirla tuta, A gavéo altre sorte de greji pa’l cao, ma capitéa che onji tant A me fermese davanti de ła tełevizion par scoltar un poco łe ciàcołe de chełi do siori un fià stranbi: un co i ociałi e ła ghitara e cheł’altro pì tondet e co ła barbeta. Par via de i greji che gavéo in cao poc A me intereséa de tradision, storia e cultura veneta, ma’l sintirli parlar sceti e guałivi in veneto, inte ła me marełengua, el me dazéa ła piasévołe sensasion che i fuse rento in caza drio parlar dreti a i me zenidori e me nona. In altre parołe ła comunansa de ła łengua ła neutrałizéa el destaco e l’univoghidà de’l mezo tełevizivo. E poc inportèa che i do siori i parlase co dełe sfumadure un fià difarente da’l me parlar: i vari “fon”, “avon”, “manjon” no i fazéa mìa da muro in cheła continuidà tra’l studio de l’emitente e’l sojorno de caza mea.
Maldestin el dì 27 marso 2020 el ne ga łasà a 74 ani Gianluigi Secco, un de łori do, e deso che A so’ un fiantin tant pì gradet A pose parmétarme un recordo sora ła só fegura che tant l’à fat e raprezentà par ła cultura veneta.
Nasest a Bełun inte’l 1946 Gianluigi, o mejo Jani, el jera un stimà etnomuzegòłogo, cantante, poeta, scritor e gastrònomo. Inte’l 1972, insenbre co l’amigo tenor, ghitarista e conpozidor Giorgio Fornasier, el à fat sù el duo muzegałe de i Belumat (a dir “zente de Bełun”) che’l sarà ativo par 35 ani fin a’l 2007. Da łongo de ‘sta storia i Belumat i à conponest pì de un sentenaro de canson in marełengua che, inte i ani, łe ze deventàe parte de ła cultura muzegałe veneta: de fati łe rancure de ‘sti brani, da prima in caseta e disco e daspò in CD, łe à senpre vuo un òtemo rescontro in tuto el Veneto ma anca par łe altre bande de l’Itałia e pa’ i paezi èstari. L’atension e ła reserca stòrega de Secco par el tema de ła Gran Emigrasion Veneta (sia cueła de l’Otosento che cueła de’l Novesento) łe à portà a far cantar e sonar i Belumat in volta pa’l mondo, soratuto onde che i catéa łe comunidà venete pì fortemente radegàe a łe só orizene: Braziłe, Cànada, Austrałia, Mèsego, Arzentina, ma anca in Uruguay, Cile, Stati Unidi, Zvìsara, Fransa, Belzo, Renjo Unìo evc… . Donca, durando ła só atività, i Belumat i à fat sù un łaoro strapresiozo de reserca etnomuzegołòzega, stòrega, sosiołòzega e de recostrusion fiłołòzega de ła łengua veneta pì tìpega, rancurando asà materiałe sora ła tradision orałe venetòfona, łe tradision folclorìsteghe, łe resete de cuzina, e i costumi de ła siviltà veneta agrìcoła fin a’l dì de ancòi, e cołaborando anca co altri studiozi e resercadori de fama intarnasionałe e co łe comunità venetòfone sparpanjàe in volta pa’l mondo. Come za dito i è stài condutori de’l programa TV “A marenda co i Belumat”, in onda par Antenna Tre Nordest, onde che i à ospità tra i pì inportanti protagonisti de ła cultura veneta popołare. A revardo se po’l sitar ła partesipasion a ła trazmision de Leo Miglioranza, che l’è un stimà cantaudor trevizan de canson in łengua veneta.
Maldestin inte i ùltemi ani Jani el jera stà colpìo da un bruto mal che tant el ło vea senjà e łimità inte łe só atività, ma a mi me piaze recordarlo par ła cołaborasion che l’à vuo co ła cantante cadorina Erica Boschiero: łe canson che Jani l’à scrivest par eła łe ze dełe auténteghe perle de poezìa in łengua veneta, conpanjàe da na mùzega e da un canto de gran saor artìstego. E ‘ste òpare łe à vuo i justi premi e reconosimenti da parte de’l mondo artìstego: inte’l 2012 ła poezìa de Jani intitołà “Fada” ła deventa el testo de na canson che ła vinse el premio pa’l Mejo Testo inte’l Festival Andrea Parodi de Càjari. Inte’l 2013 ła canson “Balintondo de’l Batimarso” che ła sèlebra ła rituałidà de’l Cao de l’Ano veneto, la vinse el Festival Corde Libere co ła spléndida ezibision da’l vivo de ła Boschiero a’l Gran Teatro Geox de Padoa. “Fada” ła venjarà publegà inte l’album Caravanbolero de’l 2015 insenbre co cheł’altra poezìa de Jani intitołada “Gane, agane, longane”. Senpre inte’l 2013 Secco el gavéa publegà anca Mitincanto: miti della tradizione veneta, a dir un łivro e cuatro CD co sesantacuatro canson d’autor e tra cuełe tante de łu, che’l ze na òpara de studio e de sìnteze de i miti veneti, in partegołare cuełi de łe tere alte de montanja, confrontài co cheł’altri miti che A se cata in volta pa’l mondo. A sintiremo tuti ła só mancansa, ma a mi me piaze pensar che deso łu el è drio cantar guałivo insenbre co na fada “da ła pel albina e ła tònega ciara, da ła vos amara”.
Ciao, Jani.
