Prima de tuto, a vorìa scumisiar co’l dire ch’A so’ un veneto nasesto e cresesto inte’l nord de ła pianura de ła provinsia de Vicensa e, ndando vanti co ła łetura, a capiré el parché de ‘sta me presizasion. A recordo che, co gero puteło, cuazi 30 ani fa, inte ła beła stajon, el scorejo visin caza el gera abità, oltra che da spinoze e paveje, anca da na partigołare spesie de rana: ła Rana de Lataste (o Rana Latastei).
A se trata de na spesie endèmega de ła pianura veneta, anca se on pochi de ‘sti anemałi i vive inte ła provinsia de Trieste e in racuante bande de l’Istria. A podarìsimo fursi dire che ła Rana de Lataste ła ze veneta, daché ła vive sora de tuto inte i teritori che, pa’l pasà, i fazeva parte de ła Repùblega de Venesia. Anpò, rari sojeti i se cata anca inte’l Piemonte e inte’l Canton Ticin. Ła Rana Latastei ła ghe partien a’l grupo de łe, cusita dite, rane rose. Ła ze de cołor roso/maron co 2 strise more che łe parte da ła nariza, łe riva a l’ocio e łe va vanti coverzendo el tìnpano. ‘Sta spesie de rana no ła va sconfondesta co ła Rana Dalmatina, daché łe se someja.
El habitat de ła Rana Latastei el ze cueło de i boschi ùmedi, rente scoreji, scaranti e fosi de acua chieta. A parlemo de boschi planisiałi de càrpane, giandare, opi… ‘Sto anemałe el se cata anca inte łe bande che łe ga caraterìsteghe conpanje a cuełe de i boschi descrivesti sora: antighi parchi de łe Viłe Venete, pòvołe o łoghi de canpanja indóe ch’A ghe ze sieze e fiłari de àlbari e ła prezensa de boje, roste o gorghi.
Ła Rana Latastei ła ze on anemałe de tera. Co ze fredo, da novenbre a febraro/marso, ła vive soto tera o soto łe foje in deconpozision, anca a 1 km de distansa da l’acua. Co riva ła fine de febraro/el scomisio de marso, ‘sta rana ła va inte łe poce de acua o inte scoreji e gorghi par procrear: ła produze on grupo de 90-900 ovi; co nase i ranabòtołi, ‘sti cuà, dopo 2/3 mezi, i deventa rane picenine e łe zbandona l’acua. Łe rane deventà grande, maure, łe manja bai, pardesòłito. I predatori de ła Rana de Lataste i ze ozełi cofà łe grołe, par ezenpio, o mamìferi cofà masci risi, dònołe, tasi…
‘Sta spesie ła ze drio deminuir e ła ze stà declarà “vulneràbiłe”. Ła só ezistensa ła ze metesta in parìgoło da ła deminusion de’l só habitat, da i prodoti chìmeghi doparài par łe coltivasion, da łe pràteghe moderne e automatizàe de ełimenasion de l’erba rente i scoreji, da ła prezensa de gànbari foresti inte łe acue…
Oncò, dopo cuazi 30 ani, de ‘ste rane A no ghin vedo pì e ‘sto fato el me fa despiazer asè. Parò, a so’ seguro che, co inpenjo e vołontà, A sipie posìbiłe el retorno de on gran nùmaro de ‘sti ùtiłi e strabełi anemałi inte łe nostre pianure venete.
Diego R.
